İSKELETTEN TRAVMA ANALİZİ

Adli antropolojinin çalışma alanlarından biri de iskeletten travma analizidir. Üzerinde yumuşak dokunun bulunmadığı veya az bulunduğu insan iskelet kalıntılılarını inceleyerek ölüm anındaki kişinin yaş, cinsiyet, köken ve boy tahmininin yapılması, iskelette oluşabilecek antemortem, perimortem ve postmortem travmaların yanı sıra geçirmiş olabileceği hastalık bulgularının tespit edilmesini ve sonrasında ise iskeletin kimliklendirmesinin yapılmasını sağlar. Bir adli antropoloğun görevi iskelet üzerinde yukarıda saymış olduğumuz incelemelerin dışında, yaptığı incelemeleri yorumlamak ve maktulün muhtemel ölüm sebebi hakkında yorum yapmaktır. 

Vücuttaki herhangi bir bölgenin veya tamamının bir etkiye maruz kalması sonucunda, o bölgedeki yumuşak doku ve/veya kemik dokuda meydana gelen yaralanma, kesilme, kırılma ve deformasyonların tümüne travma denmektedir. Adli vakalarda travmalar beş farklı yönden ele alınabilir. En önemlilerinden birisi olan bireyin ölüm nedeninin travmaya bağlı olup olmadığının veya birden fazla travma varsa hangisi ya da hangilerinin bireyi öldüren travma olduğunun belirlenmesidir. Örneğin; saldırganın maktule defalarca kez bir sopa ile vurması sonucunda maktulün vücudunda oluşabilecek kırıklardan hangisinin maktulü öldüren vuruş olduğunun, hangilerinin ölüm öncesi veya sonrası yapıldığının tespitidir. İkincisi, travmanın niteliğinin belirlenmesidir. Örneğin; vakada bir sopa söz konusu ise sopanın boyutu, şekli, yapısı, ağırlığı ve diğer özellikleri büyük önem taşır. Üçüncüsü, yaraların sayısının belirlenmesidir. Örneğin; tek bir mermi yarasından intihar olma ihtimali düşünülebilirken, birden fazla olan mermi yarasında cinayet ihtimali düşünülür. Dördüncüsü, çoklu travmalarda travmaların meydana geliş sırası ölüm anı hakkında bilgi verebilir. Örneğin; maktulün vücudunda birden fazla ateşli silah yarası bulunuyorsa travma sırasını belirleyerek hangisinin öldüren ateşli silah yarası olduğunun belirlenmesi ile saldırgan sayısını ve mesafesini tespit edebilmemiz mümkün olabilir. Beşinci ve son madde ise travma bölgesinin yerinin belirlenmesi, cinayet vakalarında saldırganın bulunduğu yerin ve maktulün ölüm şeklinin belirlenmesinde bize yardımcı olur. 

KEMİK TRAVMALARI 

Travmanın iskeleti genellikle 4 şekilde etkilediğini ifade eden Ortner ve Putschar, bu etkileri şu şekilde sıralamışlardır: 

1. Kemiğin kısmen ya da tamamen kırılması 
2. Kemiğin yerinden çıkması 
3. Sinirleri ya da kan akışını etkileyen bir bozukluk 
4. Kemiğin konturunu ya da biçimini yapay olarak şekillendirme 

Aynı araştırmacılar iskeleti etkileyen travmaları kırık, çıkık, post-travmatik deformiteler ve çeşitli travmatik durumlar olarak sınıflandırılmıştır; 

1. Kırık: Herhangi bir travmatik etki nedeniyle kemiğin bütünlüğünün kısmen ya da tamamen bozulmasıdır. Kırıkların üç ana nedeni vardır: (1) Akut yaralanmalar (travmatik kırık), (2) kemiğin zayıflamasına neden olarak kırılmasına yol açan hastalıklar (patolojik kırıklar), (3) tekrarlayan stres kırığı. Travmatik kırıklar kılıç, bıçak gibi keskin bir silah ile ya da ampütasyon gibi bir operasyon geçirmesi nedeniyle gerçekleşebilir. Bu tip travmatik kırıklar genellikle ince bir çizgi şeklinde meydana gelir ve iskelet üzerinde tanımlanması biraz daha zordur. Patolojik kırıklar için verilebilecek en iyi örnek, osteoporoz nedeniyle oluşan kırıklardır. Stres kırıklarına en sık sporcularda ve yoğun fiziksel aktivitelere düzenli olarak devam eden kişilerde rastlanır.   
2. Çıkık: Kemikler arasındaki eklem bütünlüğünün bozulması denebilir. Çıkıklar kırıkla beraber oluşabileceği gibi tek başına da oluşabilir. En çok omuz ve kalça ekleminde görülebilir. Eğer çıkık tedavi edilmemişse ikinci bir eklem oluşabilir ve gerçek eklem yüzeyinde atrofi ve doku ölümü gerçekleşir. 
3. Deformasyon: Büyüme döneminde kemiğin normal şeklini kaybedecek şekilde yeniden şekillenmesidir. Bilinçli ya da bilinçsiz şekilde meydana gelebilir.

Denis Gliksman, Inrap[https://www.nbcnews.com/sciencemain/deformed-conehead-skull-dark-ages-unearthed-france-2d11603324]

4. Mutilasyon: Diş, kemik ve yumuşak dokunun modifiye edilmesidir Bazı durumlarda yumuşak dokuda oluşan mutilasyon kemik dokuyu da etkileyebilir. 

TRAVMA ANALİZİ 

İncelenecek olan iskelet, özenle ve dikkatle temizlendikten sonra laboratuvarda anatomik pozisyonda olacak şekilde dizilir ve ayrıntılı şekilde incelemesi yapılır. Ayrıntılara dikkat edilmelidir; çünkü gözden kaçabilecek bir ayrıntı ölüm nedeni hakkında önemli bilgiler barındırıyor olabilir.  

Adli araştırmacıların travma analizinde dikkat etmesi gereken en önemli hususlardan birisi, oluşan lezyonun veya kırığın antemortem mi; yoksa perimortem mi olduğunu belirlemektir. Bazı durumlarda çevresel koşulların etkisiyle oluşabilecek deformasyonlar perimortem travmalarla karıştırılabilir veya ölümden önce meydana gelen deformasyonlar ölüm nedeni ile bağlı olmayabilirler. Bazı durumlarda makroskobik inceleme yeterli gelmeyebilir. Bu durumlarda stereo mikroskop ile yara kenarlarına ya da lezyonlara dikkatle bakıldığında bize daha fazla bilgi sunar. Ayrıca yara kenarlarının radyolojik incelemesi bireyin travma sonrasında ne kadar süre hayatta kaldığını anlamamızı da sağlar.  

Bazı travmalara örnekler:

Ateşli Silah Yaralanmaları: 

Ateşli silahların boyutu, yapısı ve hızı kemik üzerindeki travmayı doğrudan etkileyen faktörlerdir. Kurşun ve saçma izleri ateşli silahlar içerisinde çok sık rastlanır. Kurşun yaraları bir giriş deliğine ve çıkış deliğine sahiptir. Bu giriş-çıkış delikleri en çok kafatasında ve bazen gövdede gözlenir. Ancak üye kemiklerinde bu giriş çıkış delikleri görülmez ama buna karşılık çok spesifik olan parçalı kırıklar gözlenir. Kafada oluşan giriş çıkışı deliklerinden hangisinin giriş hangisinin çıkış olduğunu belirlemek için deliklerin büyüklüklerine bakılır. Giriş deliği genellikle çıkış deliğinden daha küçüktür ve silahın kalibresine bağlı olarak düzensiz ya da daha sık rastlandığı gibi dairesel bir biçime sahiptir. Birçok olguda ateşin yönü, lezyonun kenarları dikkate alınarak belirlenebilir.

Anahtar deliği görünümünde ateşli silah travması (yaklaşık 1861-1865 yılları) Civil War Collection, National Museum  of Health and Medicine, Armed Forces Institute of Pathology, Washington, D.C [https://www.nlm.nih.gov/exhibition/visibleproofs/galleries/technologies/patterns_image_2.html]

Künt Alet Travmaları: 

Künt etkili travmalar sopa, çekiç, yumruk gibi nedenlerin yanı sıra araba kazası ve yüksekten düşme ile meydana gelebilirler. Genel olarak kırık örüntüleri ile yorumlanır. Yaralanmanın başlangıç noktasında kafatasının dış yüzeyindeki baskı kuvveti kemiğin yara alan bölgesini içeri doğru zorlar, bazen diploe ezilir; ama iç tabakada genellikle gerilme oluşturur. Künt etkili travmalar; düzensiz, yara dudakları tırtıklı, girintili, çıkıntılı, düzenli şekilde olabilir.

 doi:  https://doi.org/10.1371/journal.pone.0216718.g001

Kesici Alet Travmaları: 

Kesici alet travmaları, kenarları keskin veya eğimli olan keskin bir nesneyle uygulanarak kesiklere ve deliklere ve aynı zamanda kesme izlerine neden olur. Kemik veya kıkırdak kesmek için bıçak veya testere gibi aletler kullanıldığında, aletin kesici ucunun izleri kemik üzerinde kendini belli eder. Aletin bıraktığı izlerin analizi, şüpheli bir aletin özelliklerinin tanınmasını sağlayabilir. 

https://doi.org/10.1002/oa.1096 [https://onlinelibrary.wiley.com/doi/epdf/10.1002/oa.1096]

KAYNAKLAR 

1. Çağdır S, Soysal Z, Eke M. Adli Tıp Cilt 2, İnsan İskeletinde Travma Analizi, İstanbul Üniversitesi Basımevi ve Film Merkezi, İstanbul.
2. Çeker D. Adli Antropolojide Kullanılan Travma Analizi Metotlarının Antik Dönem İskeletlerinde Kullanılabilirliği, [Yüksek Lisans Tezi], Ankara Üniversitesi, 2014
3. Sevim Erol A, Çeker D, Deniz İ. İnsan İskeletlerinde Travma: Travmaya Bağlı Ölüm Nedeni Üzerine Bir Araştırma, Adli Tıp Bülteni, 2019;24(1):17-29. 
4. Açıkkol Yıldırım A. Adli Antropolojide Travma Analizi, Cumhuriyet Üniversitesi, 2017 
5. Braun S, Indra L, Lösch S, Milella M. Perimortem skeletal sharp force trauma: Detection reliability on CT data, demographics and anatomical patterns from a forensic dataset, Biology (Basel), 2022;11(5):666. doi: 10.3390/biology11050666
6. Love JC, Wiersema JM. Skeletal trauma: An anthropological review, Acad For Pathol, 2016;6(3(:463-477. doi: 10.23907/2016.047
7. https://www.nbcnews.com/sciencemain/deformed-conehead-skull-dark-ages-unearthed-france-2d11603324
8. https://www.nlm.nih.gov/exhibition/visibleproofs/galleries/technologies/patterns_image_2.html
9. https://journals.plos.org/plosone/article/figure?id=10.1371/journal.pone.0216718.g001
10. https://onlinelibrary.wiley.com/doi/epdf/10.1002/oa.1096

*Bu yazının tamamlanmasında emek veren değerli öğrencim (KSBÜ Adli Bilimler Lisans Bölümü) Ceren Aydoğan’a teşekkür ederim

CİNSİYET TAHMİNİ

Antropolojinin çalışma alanlarından biri de cinsiyet tahminidir. Cinsiyet tahmini genel olarak iskelet üzerinden ve yüz görüntüleri (fotoğraf, video kaydı vb.) üzerinden yapılmaktadır. Bu nedenle bu başlık 2 kısımda ele alınacaktır:

1. İskelet üzerinden cinsiyet tahmini

Bilinmeyen bir bireyin iskelet formuna bakarak cinsiyetinin tahmin edilmesine dayalı bir yöntemdir. Genellikle biyolojik profilin ikinci adımını oluşturmaktadır. biyolojik profilin diğer parametrelerine göre kolaydır; çünkü yalnızca iki seçenek bulunmaktadır: Kadın ve erkek. Bununla birlikte eksik ve/veya parçalı iskelet kalıntılarında veya daha düşük cinsel dimorfizm seviyelerine sahip popülasyonlarda cinsiyet değerlendirmesi daha zor olmaktadır.

İskeletin genel yapısına baktığımızda erkek ve kadın iskelet yapısından dikkat çekecek ölçüde boyut ve şekil farklılıkları olduğu gözlenmektedir. Fizik antropologlar, insan iskeletinin cinsel açıdan dimorfik olan bu özelliklerini yorumlamaktadır. Genel olarak değerlendirildiğinde erkek iskeletinde kas tutunma yüzeyleri daha belirgin ve kemikler daha kalın/büyük görünümdedir. Doğumun işlevsel gereksinimleri nedeniyle kadın pelvisinin şekli, konumu ve oryantasyonu erkeklere göre kayda değer farklılıklar göstermektedir. Tüm bu farklılıklara rağmen popülasyonlar arası değişkenlik göz önünde tutulmalı; cinsiyet tahmini yaparken mutlaka bu etken dikkate alınarak çalışılmalıdır.

İskeletten cinsiyet tahmininde en fazla pelvis ve kafatası kullanılmaktadır.

Kafatası:

Şekil 1. Erkek (sol), kadın (sağ) kafatası [https://www.facialplastic.theclinics.com/article/S1064-7406(19)30002-1/fulltext#relatedArticles]

Kadın ve erkek kafatası arasındaki farklılıklar şu şekilde sıralanabilir:

1. Erkek kafatası genellikle kadın kafatasından daha büyüktür
2. Erkeklerde daha geniş ve daha az yuvarlak alın, daha büyük kaş kemerleri bulunurken, kadınlarda alın daha dikey ve kaş kemerleri erkeklere göre daha belirsizdir
3. Erkeklerde kafanın arkasındaki kas bağlanma alanları daha belirgindir; kadınlarda daha pürüzsüzdür
4. Mastoid çıkıntı erkeklerde daha belirgindir
5. Çene, erkeklerde vertikal açılı ve kare şeklindeyken, kadınlarda daha sivri ve daha geniş açılıdır
6. Kadınların orbitalarının üst kenarları keskindir

Pelvis:

Şekil 2. Erkek (sol) ve kadın (sağ) pelvisi [https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Male_vs_female_pelvis_LT.PNG]

Kadın ve erkek pelvisi arasındaki farklılıklar şu şekilde sıralanabilir:

1. Erkek pelvisi daha kalın, daha ağır ve daha darken, kadın pelvisi daha ince, daha hafif ve daha geniştir
2. Pelvis derinliği erkeklerde kadınlara göre daha fazladır
3. Erkeklerde pubik ark “V” şeklinde ve 90 dereceden küçük, kadınlarda pubik ark daha geniş ve 90 dereceden büyüktür
4. Erkeklerde asetabulum daha büyüktür ve yanlara doğru bakar; kadınlarda daha küçüktür ve öne bakar
5. Koksiks erkeklerde hareketsizdir ve öne doğru daha az kavislidir; kadınlarda hareketlidir/esnektir ve öne doğru daha kavislidir
6. Pelvis ağzı erkeklerde daha küçük ve kalp şeklinde; kadınlarda daha geniş ve ovaldir
7. Erkeklerde pelvik çıkış daha dar, kadınlarda daha geniştir
8. Siyatik çentik erkeklerde daha dar, kadınlarda daha geniştir
9. Erkeklerde obturator foramen yuvarlak, kadınlarda ovaldir
10. Erkeklerde sakrum daha uzun, dar ve kavisli; kadınlarda daha kısa, daha geniş ve daha az kavislidir
11. İlium erkeklerde daha kavisli ve krista iliaka ile daha dikeyken, kadınlarda daha kavisli ve krista iliaka ile daha az dikeydir
12. İskiyal tüberkül erkeklerde daha uzun, birbirine daha yakın ve daha lateral olarak çıkıntıldır. Kadınlarda daha kısa, birbirinden daha uzak ve daha medial olarak çıkıntılıdır
13. Yüz görüntüleri üzerinden cinsiyet tahmini

Yüz görüntülerinden cinsiyet tahmininin yapıldığı çalışmaların sayısı giderek artmaktadır. İnsanlar yüzlere veya yüz görüntülerine bakarak kişilerin cinsiyetlerini büyük oranda doğru tahmin ederler; fakat bu durum bilgisayarlar için hala zorlu bir görevdir.

Yüz tanımlama sistemleri içerisinde cinsiyet tahmin sistemi oluşturmak için kabaca sistem şu şekilde yürütülür:

• Sisteme -örneğin- 1000 adet yüz görüntüsü yükleniyor
• Bu görüntülerin 500’ü “kadın”, 500’ü de “erkek” olarak kodlanıyor
• Sistem bu fotoğrafları veri tabanına kodlarıyla birlikte tanımlıyor
• Ardından bu sisteme yüklenen 1001. fotoğraf sistem tarafından yüzdeki landmarklara odaklanarak, daha önce yüklenen 1000 fotoğraf ile karşılaştırma yapıyor ve yeni görüntü kadın veya erkek olarak tanımlanıyor

Adli antropologlar bu aşamada biyometrik veriler üzerinden oluşturulan sistemlerin işlenişini iyileştirmek için çalışmalar yapmaktadır. Örneğin yüz görüntülerine odaklanan yüz tanımlama sistemleri için yüzdeki landmarkların tam olarak ve doğru şekilde konumlandırılması ile cinsiyet ve yaş tahmin çalışmalarında çok sayıda parametre kullanarak istatistiksel veri sunmaktadırlar.

*Bu tür çalışmalarda kullanılan görüntülere örnek yayınlar kaynaklar bölümünde verilmiştir.

Kaynaklar:

Sex estimation of the human skeleton: History, Methods, and Emerging Techniques, A. R. Klales, Academic Press, 2020

Differences between male pelvis and female pelvis

https://upcommons.upc.edu/bitstream/handle/2099.1/19025/Facial-Image+Based+Age+and+Gender+Estimation.pdf?sequence=4

Sezgin, N. (2017) Dijital ortamda insan yüzlerindeki yaşa bağlı değişimlerin metrik olarak incelenmesi (Doktora tezi), YÖK Ulusal Tez Merkezi, Tez No: 478823