Adli antropolojinin çalışma alanlarından biri de iskeletten travma analizidir. Üzerinde yumuşak dokunun bulunmadığı veya az bulunduğu insan iskelet kalıntılılarını inceleyerek ölüm anındaki kişinin yaş, cinsiyet, köken ve boy tahmininin yapılması, iskelette oluşabilecek antemortem, perimortem ve postmortem travmaların yanı sıra geçirmiş olabileceği hastalık bulgularının tespit edilmesini ve sonrasında ise iskeletin kimliklendirmesinin yapılmasını sağlar. Bir adli antropoloğun görevi iskelet üzerinde yukarıda saymış olduğumuz incelemelerin dışında, yaptığı incelemeleri yorumlamak ve maktulün muhtemel ölüm sebebi hakkında yorum yapmaktır.
Vücuttaki herhangi bir bölgenin veya tamamının bir etkiye maruz kalması sonucunda, o bölgedeki yumuşak doku ve/veya kemik dokuda meydana gelen yaralanma, kesilme, kırılma ve deformasyonların tümüne travma denmektedir. Adli vakalarda travmalar beş farklı yönden ele alınabilir. En önemlilerinden birisi olan bireyin ölüm nedeninin travmaya bağlı olup olmadığının veya birden fazla travma varsa hangisi ya da hangilerinin bireyi öldüren travma olduğunun belirlenmesidir. Örneğin; saldırganın maktule defalarca kez bir sopa ile vurması sonucunda maktulün vücudunda oluşabilecek kırıklardan hangisinin maktulü öldüren vuruş olduğunun, hangilerinin ölüm öncesi veya sonrası yapıldığının tespitidir. İkincisi, travmanın niteliğinin belirlenmesidir. Örneğin; vakada bir sopa söz konusu ise sopanın boyutu, şekli, yapısı, ağırlığı ve diğer özellikleri büyük önem taşır. Üçüncüsü, yaraların sayısının belirlenmesidir. Örneğin; tek bir mermi yarasından intihar olma ihtimali düşünülebilirken, birden fazla olan mermi yarasında cinayet ihtimali düşünülür. Dördüncüsü, çoklu travmalarda travmaların meydana geliş sırası ölüm anı hakkında bilgi verebilir. Örneğin; maktulün vücudunda birden fazla ateşli silah yarası bulunuyorsa travma sırasını belirleyerek hangisinin öldüren ateşli silah yarası olduğunun belirlenmesi ile saldırgan sayısını ve mesafesini tespit edebilmemiz mümkün olabilir. Beşinci ve son madde ise travma bölgesinin yerinin belirlenmesi, cinayet vakalarında saldırganın bulunduğu yerin ve maktulün ölüm şeklinin belirlenmesinde bize yardımcı olur.
KEMİK TRAVMALARI
Travmanın iskeleti genellikle 4 şekilde etkilediğini ifade eden Ortner ve Putschar, bu etkileri şu şekilde sıralamışlardır:
- Kemiğin kısmen ya da tamamen kırılması
- Kemiğin yerinden çıkması
- Sinirleri ya da kan akışını etkileyen bir bozukluk
- Kemiğin konturunu ya da biçimini yapay olarak şekillendirme
Aynı araştırmacılar iskeleti etkileyen travmaları kırık, çıkık, post-travmatik deformiteler ve çeşitli travmatik durumlar olarak sınıflandırılmıştır;
- Kırık: Herhangi bir travmatik etki nedeniyle kemiğin bütünlüğünün kısmen ya da tamamen bozulmasıdır. Kırıkların üç ana nedeni vardır: (1) Akut yaralanmalar (travmatik kırık), (2) kemiğin zayıflamasına neden olarak kırılmasına yol açan hastalıklar (patolojik kırıklar), (3) tekrarlayan stres kırığı. Travmatik kırıklar kılıç, bıçak gibi keskin bir silah ile ya da ampütasyon gibi bir operasyon geçirmesi nedeniyle gerçekleşebilir. Bu tip travmatik kırıklar genellikle ince bir çizgi şeklinde meydana gelir ve iskelet üzerinde tanımlanması biraz daha zordur. Patolojik kırıklar için verilebilecek en iyi örnek, osteoporoz nedeniyle oluşan kırıklardır. Stres kırıklarına en sık sporcularda ve yoğun fiziksel aktivitelere düzenli olarak devam eden kişilerde rastlanır.
- Çıkık: Kemikler arasındaki eklem bütünlüğünün bozulması denebilir. Çıkıklar kırıkla beraber oluşabileceği gibi tek başına da oluşabilir. En çok omuz ve kalça ekleminde görülebilir. Eğer çıkık tedavi edilmemişse ikinci bir eklem oluşabilir ve gerçek eklem yüzeyinde atrofi ve doku ölümü gerçekleşir.
- Deformasyon: Büyüme döneminde kemiğin normal şeklini kaybedecek şekilde yeniden şekillenmesidir. Bilinçli ya da bilinçsiz şekilde meydana gelebilir.
Denis Gliksman, Inrap[https://www.nbcnews.com/sciencemain/deformed-conehead-skull-dark-ages-unearthed-france-2d11603324]
4. Mutilasyon: Diş, kemik ve yumuşak dokunun modifiye edilmesidir Bazı durumlarda yumuşak dokuda oluşan mutilasyon kemik dokuyu da etkileyebilir.
TRAVMA ANALİZİ
İncelenecek olan iskelet, özenle ve dikkatle temizlendikten sonra laboratuvarda anatomik pozisyonda olacak şekilde dizilir ve ayrıntılı şekilde incelemesi yapılır. Ayrıntılara dikkat edilmelidir; çünkü gözden kaçabilecek bir ayrıntı ölüm nedeni hakkında önemli bilgiler barındırıyor olabilir.
Adli araştırmacıların travma analizinde dikkat etmesi gereken en önemli hususlardan birisi, oluşan lezyonun veya kırığın antemortem mi; yoksa perimortem mi olduğunu belirlemektir. Bazı durumlarda çevresel koşulların etkisiyle oluşabilecek deformasyonlar perimortem travmalarla karıştırılabilir veya ölümden önce meydana gelen deformasyonlar ölüm nedeni ile bağlı olmayabilirler. Bazı durumlarda makroskobik inceleme yeterli gelmeyebilir. Bu durumlarda stereo mikroskop ile yara kenarlarına ya da lezyonlara dikkatle bakıldığında bize daha fazla bilgi sunar. Ayrıca yara kenarlarının radyolojik incelemesi bireyin travma sonrasında ne kadar süre hayatta kaldığını anlamamızı da sağlar.
Bazı travmalara örnekler:
Ateşli Silah Yaralanmaları:
Ateşli silahların boyutu, yapısı ve hızı kemik üzerindeki travmayı doğrudan etkileyen faktörlerdir. Kurşun ve saçma izleri ateşli silahlar içerisinde çok sık rastlanır. Kurşun yaraları bir giriş deliğine ve çıkış deliğine sahiptir. Bu giriş-çıkış delikleri en çok kafatasında ve bazen gövdede gözlenir. Ancak üye kemiklerinde bu giriş çıkış delikleri görülmez ama buna karşılık çok spesifik olan parçalı kırıklar gözlenir. Kafada oluşan giriş çıkışı deliklerinden hangisinin giriş hangisinin çıkış olduğunu belirlemek için deliklerin büyüklüklerine bakılır. Giriş deliği genellikle çıkış deliğinden daha küçüktür ve silahın kalibresine bağlı olarak düzensiz ya da daha sık rastlandığı gibi dairesel bir biçime sahiptir. Birçok olguda ateşin yönü, lezyonun kenarları dikkate alınarak belirlenebilir.
Anahtar deliği görünümünde ateşli silah travması (yaklaşık 1861-1865 yılları) Civil War Collection, National Museum of Health and Medicine, Armed Forces Institute of Pathology, Washington, D.C [https://www.nlm.nih.gov/exhibition/visibleproofs/galleries/technologies/patterns_image_2.html]
Künt Alet Travmaları:
Künt etkili travmalar sopa, çekiç, yumruk gibi nedenlerin yanı sıra araba kazası ve yüksekten düşme ile meydana gelebilirler. Genel olarak kırık örüntüleri ile yorumlanır. Yaralanmanın başlangıç noktasında kafatasının dış yüzeyindeki baskı kuvveti kemiğin yara alan bölgesini içeri doğru zorlar, bazen diploe ezilir; ama iç tabakada genellikle gerilme oluşturur. Künt etkili travmalar; düzensiz, yara dudakları tırtıklı, girintili, çıkıntılı, düzenli şekilde olabilir.
doi: https://doi.org/10.1371/journal.pone.0216718.g001
Kesici Alet Travmaları:
Kesici alet travmaları, kenarları keskin veya eğimli olan keskin bir nesneyle uygulanarak kesiklere ve deliklere ve aynı zamanda kesme izlerine neden olur. Kemik veya kıkırdak kesmek için bıçak veya testere gibi aletler kullanıldığında, aletin kesici ucunun izleri kemik üzerinde kendini belli eder. Aletin bıraktığı izlerin analizi, şüpheli bir aletin özelliklerinin tanınmasını sağlayabilir.
https://doi.org/10.1002/oa.1096 [https://onlinelibrary.wiley.com/doi/epdf/10.1002/oa.1096]
KAYNAKLAR
- Çağdır S, Soysal Z, Eke M. Adli Tıp Cilt 2, İnsan İskeletinde Travma Analizi, İstanbul Üniversitesi Basımevi ve Film Merkezi, İstanbul.
- Çeker D. Adli Antropolojide Kullanılan Travma Analizi Metotlarının Antik Dönem İskeletlerinde Kullanılabilirliği, [Yüksek Lisans Tezi], Ankara Üniversitesi, 2014
- Sevim Erol A, Çeker D, Deniz İ. İnsan İskeletlerinde Travma: Travmaya Bağlı Ölüm Nedeni Üzerine Bir Araştırma, Adli Tıp Bülteni, 2019;24(1):17-29.
- Açıkkol Yıldırım A. Adli Antropolojide Travma Analizi, Cumhuriyet Üniversitesi, 2017
- Braun S, Indra L, Lösch S, Milella M. Perimortem skeletal sharp force trauma: Detection reliability on CT data, demographics and anatomical patterns from a forensic dataset, Biology (Basel), 2022;11(5):666. doi: 10.3390/biology11050666
- Love JC, Wiersema JM. Skeletal trauma: An anthropological review, Acad For Pathol, 2016;6(3(:463-477. doi: 10.23907/2016.047
- https://www.nbcnews.com/sciencemain/deformed-conehead-skull-dark-ages-unearthed-france-2d11603324
- https://www.nlm.nih.gov/exhibition/visibleproofs/galleries/technologies/patterns_image_2.html
- https://journals.plos.org/plosone/article/figure?id=10.1371/journal.pone.0216718.g001
- https://onlinelibrary.wiley.com/doi/epdf/10.1002/oa.1096
*Bu yazının tamamlanmasında emek veren değerli öğrencim (KSBÜ Adli Bilimler Lisans Bölümü) Ceren Aydoğan’a teşekkür ederim
Nurdan SEZGİN, PhD 